93-cü il

Sonra həyat onları bir-birindən ayırdı. Simurden bu evdən getdi. Gənc zadəgan öz qarnizonuna, müəllim-keşiş isə kilsəyə döndü. Beləliklə, Simurden öz tələbəsini itirdi. Lakin onu heç vaxt unutmadı: hətta sonradan baş verən inqilab zamanı da!

12

Tovuz quşu küçəsində yerləşən qəhvəxananın arxasında bir otaq var idi. Orada camaat arasında söhbət etməkdən çəkinən adamlar yığışırdılar. 1793-cü il iyunun 28-də bu otaqda masa ətrafında üç adam oturmuşdu. Masanın dördüncü tərəfi isə boş idi. Axşam saat 8 olsa da, hava hələ tam qaralmamışdı. Amma otaq qaranlıq idi. Masaya işıq tavandan asılmış lampadan düşürdü.

Söhbət edənlərdən biri soyuqqanlı, ciddi görkəmli cavan idi. O, səliqə və zövqlə geyinmişdi. İkinci adam iricüssəli idi. Əynindəki paltarları nimdaş və çirkli olan bu adamın saçına, deyərdin, heç vaxt daraq dəyməyib. Parıldayan gözlərindən qəzəb yağsa belə mərhəmətli olmağı da bacarırdı. Alçaqboy, sarıbəniz olan üçüncü adam oturduğu zaman qozbelə oxşayırdı. Əynində dar şalvar, yekə ayaqqabı var idi. Paltarının altından xəncər taxdığı hiss olunurdu.

Birincinin adı Robespyer, ikincininki – Danton, üçüncününkü – Marat idi.

Dantonun qabağında toz basmış stəkan və şərab şüşəsi, Maratın qarşısında bir fincan qəhvə, Robespyerin önündə isə bir neçə kağız vardı.

Kağızların yanında Bastiliyanın şəkli həkk olunmuş böyük mis möhür gözə dəyirdi. Masanın ortasına Fransanın xəritəsi sərilmişdi.

İclas çoxdan başlanmışdı. Söhbət mübahisəyə keçmişdi. Səsləri hətta bayırda da eşidilirdi.

Danton ayağa qalxıb kətili geri itələdi.

– Qulaq asın! Bizim qarşımızda bir məsələ durur – respublikanı xilas etmək. Respublika təhlükə qarşısındadır. Mənim üçün indi Fransanı düşməndən azad etmək hər şeydən vacibdir.

– Mən bunun əleyhinə deyiləm, – Robespyer yumşaq səslə cavab verdi. – Amma deyin görüm, düşmən haradadır?

– O, Fransa sərhədlərindən kənardadır, onu mən qovmuşam, lazım gəlsə, yenə də qovacağam, – Danton qışqırdı.

– Yox, o burdadır. Daxili düşməni qovmaq olmaz, onu məhv etmək lazımdır, – deyə Robespyer etiraz etdi.

– Robespyer, o, sərhədlərimizin yaxınlığındadır.

– Yox, Danton, o, Vandeyadadır.

– Sakit olun! – Marat dilləndi. – Düşmən hər yerdədir.

Robespyer onu süzüb sakitcə sözünə davam etdi:

– İngilis qoşunları Fransaya çıxmağa hazırlaşır. Onların planı belədir: Fransada kəndli qiyamı qızışanda sahilə çıxacaqlar. Xəritəyə baxın, ingilislərin imkanı çoxdur; onlar istədikləri yerə qoşun çıxara bilərlər. İki həftədən sonra üç yüz min nəfərlik quldurlar ordusu yığışacaq və bütün Bretan Fransa kralının əlində olacaq. Özgə yerdən gələn düşməni iki həftədə qovmaq olar. Monarxiyadan qurtulmaq üçün bizə on səkkiz əsr lazım gəlib. Siz indi təhlükənin harda olduğunu görürsünüzmü?

– Mən heç nə anlamıram! – Danton bağırdı. – Fəlakət şərqdən gələrkən onu qərbdən gözləyirik! Bəli, razıyam, İngiltərə bizi okean tərəfdən hədələyir. Lakin İspaniya – Pireneydən, İtaliya – Alplardan, Almaniya – Reyndən üstümüzə gəlir. Uzaqda isə hələ rus ayısı da var. Robespyer, təhlükə bizi üzük qaşı kimi dövrəyə alıb.

– Mənim bir təklifim var, – Marat dedi. – Razılığa gəlib son dəfə cəhd eləyək. Bizdə nə çatmır? Birlik. Bizim qurtuluşumuz bundadır. Lakin tələsmək lazımdır.

13

Araya sükut çökdü. Elə bu vaxt eşidilən səs onları boylanmağa məcbur etdi.

– Bəli, birlik lazımdır, vətəndaşlar! Xalq birləşməyi tələb edir.

Mübahisə zamanı onlar arxa qapıdan kiminsə girdiyini hiss etməmişdilər.

Marat dedi:

– Ah, bu sənsənmi, vətəndaş Simurden, salam.

– Cənablar, vəziyyəti vətəndaş Simurdenə anladın, – Danton dedi. – O, vaxtında gəlib. Mən burada dağlıların13, Robespyer – İctimai qurtuluş komitəsinin14, Marat – kommunanın, Simurden isə yepiskopluğun nümayəndəsidir. O bizi barışdırar.

Simurden ciddi tərzdə:

– Razıyam, – dedi. – Nə olub?

– Biz Vandeya haqqında danışırdıq, – Robespyer dedi.

– Vandeyada nələr olur? – Simurden soruşdu.

Robespyer cavab verdi:

– Vandeya özünə rəhbər tapıb. Bu özünü Bretan knyazı adlandıran markiz de Lantenakdır.

– Mən onu tanıyıram, – Simurden dedi. – Onun mülkündə bir vaxtlar keşiş olmuşam.

– O çox qorxulu adamdır, – Robespyer dedi. – O, kəndləri yandırır, yaralıları, əsirləri öldürür, qadınları güllələyir.

– Qadınları da?

– Bəli. Onun əmri ilə üç uşaq anası olan bir qadın da güllələnib. Uşaqların taleyi məlum deyil. Heç şübhəsiz, o, əsl sərkərdədir, hərb işini yaxşı bilir. İndi bu adam Vandeyadadır.

– Onu qanundankənar elan etmək, başına qiymət qoymaq, onu tutan adama çoxlu pul vəd etmək lazımdır. Özü də əsginasla deyil, qızılla.

– Edilib.

– Onu gilyotinə göndərmək lazımdır.

– Göndəriləcək.

– Kim göndərəcək?

– Siz.

– Mən?

– Bəli. İctimai qurtuluş komitəsi sizi geniş səlahiyyətlə Vandeyada öz nümayəndəsi təyin edir.

– Razıyam, – Simurden dedi. – Mən bu vəzifəni qəbul edirəm. De Lantenak amansızdır, mən də amansız olacağam. Mən respublikanı ondan xilas edəcəyəm. Mən kimin yanında nümayəndə təyin olunuram?

– De Lantenakın əleyhinə göndərilmiş cəza dəstəsinin komandirinin yanında, – Robespyer cavab verdi. – Ancaq sizi xəbərdar etməliyəm ki, o, zadəgandır. Siz gənc bir oğlanla işləməli olacaqsınız və ondan iki dəfə böyük olduğunuz üçün onu asanlıqla öz təsiriniz altına sala bilərsiniz. Ona yol göstərmək, eyni zamanda onunla hesablaşmaq lazımdır. Anlaşıldığına görə, o, istedadlı zabitdir, ancaq bir nöqsanı var ki, ürəyiyumşaqdır. O, döyüşdə möhkəm, döyüşdən sonra isə güzəştə gedəndir. O, rahibləri himayəsi altına alır, zadəganların arvadlarını və qızlarını xilas edir, əsirlərə və keşişlərə azadlıq verir.

– Bu, böyük səhvdir, – Simurden pıçıldadı.

Marat ona tərəf döndü.

– Vətəndaş Simurden, siz monarxistlərin generalını sərbəst buraxan respublikaçı sərkərdəyə qarşı necə hərəkət edərdiniz?

– Mən onu güllələmək əmrini verər, yaxud gilyotinə göndərərdim.

Marat sözünə davam etdi:

– Belə olan surətdə mən Robespyerin fikrinə şərik oluram. İctimai qurtuluş komitəsi vətəndaş Simurdeni fövqəladə səlahiyyətlə sahil ordusu cəza dəstəsinin komandirinə göz qoymaq üçün komissar sifəti ilə göndərir.

Danton:

– Vətəndaş Simurden, taleyi sizə tapşırılan gənc komandirin soyadı Qovendir.

Simurdenin rəngi ağardı:

– Qoven!

Onun sifətinin qəfildən ağarması Maratın gözündən qaçmadı.

– Vikont Qoven! – Simurden fikirli-fikirli təkrar etdi.

Araya sükut çökdü.

– Vətəndaş Simurden, göstərilən şərtlərlə komandir Qovenin yanında komissar təyin olunmağınızı qəbul edirsinizmi? – Marat soruşdu.

Rəngi getdikcə daha çox ağaran Simurden:

– Edirəm, – deyə cavab verdi.

– Daha gecikmək olmaz, – Robespyer dedi. – Sizə külli-ixtiyar verilir. Siz Qoveni general da edə bilərsiniz, edam kürsüsünə də göndərə bilərsiniz. Təyin olunmağınız haqqında əmri sabah saat 3-də alacaqsınız. Nə vaxt yola düşürsünüz?

– Sabah saat 4-də, – Simurden cavab verdi.

14

Tovuz quşu küçəsində Danton və Robespyerlə görüşünün ikinci günü Marat Konventə yollandı.

Hər dəfə Marat Konventə girəndə salonda pıçıldaşmağa başlayırdılar. Marat özünü elə göstərirdi ki, guya heç nə eşitmir.

O, asta addımlarla Monto və Şaboya tərəf getdi. Başları qızğın müzakirəyə qarışdığından onlar Maratı görmürdülər. Şabo deyirdi:

– Simurden adlı bir keşiş sahil ordusunun cəza dəstəsinə komandanlıq edən vikont Qovenin yanına təyin edilib və böyük səlahiyyət alıb. İndi əsas məsələ odur ki, zadəgana hiylə işlətməyə, keşişə isə xain çıxmağa imkan verməyək.

– Bundan asan nə ola bilər?! – Monto dedi. – Hiylənin, xəyanətin qarşısını yalnız ölümlə almaq olar.

Onların bir addımlığında olan Marat söhbətə müdaxilə etdi:

– Mən də elə bunu etməyə gəlmişəm.

Şabo və Monto eyni anda ona tərəf döndülər.

– Qulaq asın! – Marat az qala pıçıltıyla dedi. – Mən çox mühüm bir iş üçün gəlmişəm. Gərək üçümüzdən biri elə günü bu gün bir dekret layihəsini Konventə təklif etsin. Elə bir dekret ki, orda əsir qiyamçının qaçmasına imkan verən hər bir kəsə ölüm cəzası nəzərdə tutulsun.

– Belə bir dekret var, aprelin axırlarında qəbul edilib, – Şabo bic-bic gülümsədi. – Ona görə də Konventə lüzum yoxdur. İctimai qurtuluş komitəsi kifayətdir.

Ertəsi gün İctimai qurtuluş komitəsi tərəfindən Vandeyanın bütün şəhərlərinə və kəndlərinə əmr göndərildi ki, əsir götürülən qiyamçıların qaçmasına hər hansı bir yardım göstərən şəxsə ölüm cəzası vermək haqqındakı dekretə ciddi surətdə əməl olunsun.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Markitant – XVIII-XIX əsrlərdə orduda yeyinti şeyləri satan

2

Korvet – yelkənli hərbi gəmi

3

Karonada – qısalüləli qədim artilleriya topu

4

Bretan – Fransanın şimal-qərbindəki yarımadada yerləşən əyalət

5

Qraf de Artua – Fransa kralı XVI Lüdovikin qardaşı

6

Marna – Fransanın şimal-şərqində yerləşən, Qrand Est regionunun departamentlərindən (inzibati şöbə) biri

7

Gilyotin – 1792-ci ildə Fransa burjua inqilabı zamanı doktor J.Gilyoten tərəfindən ixtira edilən edam maşını

8

Kokarda – hərbçi papağına vurulan nişan

9

Livr – 1799-cu ildə frank dövriyyəyə buraxılana kimi Fransanın pul vahidi

10

Bastiliya – monarxiya zamanı həbsxana olan qala

11

Konvent – I Fransa Respublikasında ali qanunverici və icraedici orqan

12

Kommuna – Böyük Fransa inqilabı dövründə bələdiyyə özünüidarəsi

13

Montanyarlar və ya dağlılar – Konventdə ifrat sol qruplaşmanın üzvləri (Konventdə ən yuxarı cərgələrdə oturduqları üçün belə adlanıblar)

14

Konvent iki ali hökumət orqanı yaratmışdı: İctimai qurtuluş komitəsi və İctimai təhlükəsizlik komitəsi. İctimai qurtuluş komitəsi respublikanın bütün siyasi, hərbi və iqtisadi işlərini aparır, İctimai təhlükəsizlik komitəsi isə ictimai əmin-amanlığın mühafizə edilməsi tədbirlərinə rəhbərlik edirdi.